Köyümüzün Şivesi

                    NEVŞEHİR İLİ DERİNKUYU İLÇESİ  KUYULUTATLAR KÖYÜ KONUŞMA DİLİ VE ÖZELLİKLERİ

Kuyulutatlar Köyü ağız özellikleri ülkemiz geneli ile örtüşen, dağınık bir coğrafyada kullanılan bir ağız özelliği taşımaktadır.

Aşağıdaki tabloda Kuyulutatlar Köyü ağzından derlenmiş olan kelimeler yer almaktadır. Bu kelimeler uzunca süren bir gözlemle tarafımdan tespit edilmiş; bir kısmı halen kullanılan, bir kısmı ise unutulmuş veya unutulmaya yüz tutmuş kelimelerdir.

Elbette, Köy ağzındaki tüm kelimeler, tabloda yer alanlarla sınırlı değildir. Derlenen kelimelerden  bir kısmı sadece yaşlı kuşağın kullandığı kelimelerdir; yukarıda da belirtildiği gibi söz konusu kelimelerden bir kısmı  kullanımdan düşmüş durumdadır. Gençlerin köy dışına, özellikle İstanbul’a, çalışma amaçlı olarak sıkça gidip gelmeleri, hatta yerleşmeleri  ağız özelliklerinde önemli değişmelere neden olmuştur. Bu durum, doğal  bir gelişmedir. Bu doğal gelişme üzerine  oluşan kanaat ile,  Köyün ağız özelliklerinin köylülerimizce bilinmesinde ve yeni nesillere aktarılmasında yarar  bulunmaktadır.

Türkçe’nin başlangıcından itibaren geçirdiği evreler ile Türkçe’deki yaygın kuralların bilinmesi tam bir inceleme için önem taşır. Ancak bu yazının hitap edeceği kitle için gereksiz olan teknik ayrıntılara girmemek gereklidir. Bu nedenle, Türkçe’nin bazı kurallarına burada kısaca değinilecek, ayrıntıya fazla girilmeyerek böylece konu genel seviyeye uygun olarak ele alınacaktır.

                Ağız kavramı, Türk dilbilgisinde yaygın olarak kabul gördüğü şekliyle “Aynı coğrafi bölge içerisindeki konuşma farklılıkları”  olarak tanımlanır. Ağız, bir dilin ana kolları olan lehçe ve şiveden sonra geldiği için, aynı ana dilin çok küçük farklılıklar gösteren  ve en son sırada yer alan alt koludur. Ağızda, öncelikle ses bakımından ayrılıklar görülür, sonra ise şekil bakımından ayrılıklar görülebilir. Ancak anlam bilgisi bakımından ayrılıklara, genel olarak veya fazlaca  rastlanmaz.

                Kuyulutatlar ağız özellikleri, Türkiye’deki diğer ağız özellikleri ile karşılaştırıldığında açık ve önemli farklılıklar göze çarpmakta; ses, şekil  hatta anlam bakımlarından farklıklara rastlanılmaktadır.

                Buraya kadar söylenenleri örneklendirecek olursak, Kırşehir’de de kullanılan “devrâmber”  kelimesi Türkiye’de yaygın olarak kullanılmayan bir kelimedir. Ve Türkçe’nin  başlangıcından  itibaren görülen büyük ünlü uyumuna da uymaz. Kayseri yöresinde “şemşâmer” kelimesi bizdeki “devrâmber”  sözüne karşılık olarak  “ayçiçeği” anlamına kullanılmaktadır.

                Makas anlamına  gelen “sındı” kelimesi Türkçe’de yaygın olarak kullanılmayan  ve pek çok vilayette bizdeki anlamıyla bilinen ama seyrek kullanılan bir kelime olup, 15.yüzyıl Halk ozanı Kaygusuz  Abdal’ın bir şiirinde “sındı” kelimesine makas anlamına gelecek şekilde rastlanmaktadır.

                Arapça’da “sağır kef” harfinin temsil ettiği “nazal  n” veya “ng”ünsüzü, köyümüz ağzında yaygın olarak kullanılmaktadır. Mesela : yanaz sözündeki “n” ünsüzü genizden okunur. Yani dil gerilerek damağa doğru yönlendirilerek söylenir. 

“Nazal  n”, tüm orta Anadolu’da  kullanılmakta olduğundan, köye has ayırt edici bir nitelik olarak düşünülmemelidir.

Türkçe’ye yabancı dillerden girmiş sözler, Türkçe söyleniş kolaylıklarına göre yeni şekiller kazanmıştır. Örnek ”Sigara” (Cigarettes) kelimesi  Köy ağzında “ciyara” şekline dönüşmüştür. Şarjör kelimesi de, Türkçe söyleyiş kolaylığıyla “carcur” haline gelmiştir. Buna benzer örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Kuyulutatlar köyü ağzında yaygın görülen bir özellik de “e-i” ünlüleri ile ilgili durumdur. Yemeni sözündeki ilk “e” ünlüsü “i” haline dönüşmekte ve “yimeni” olarak kullanılmaktadır. Geri-giri, emin-imin ,Ermeni- İrmeni, demin-dimin... gibi.

Çok dikkat çeken bir özellik de Arapça’daki “hırıltılı h” ünsüzünün “k” ünsüzü yerine sıkça kullanılmasıdır. Mesela: çivi anlamına gelen “mık” sözü, köyde  “mıh” halinde “h” sesinin hırıltılı söylenmesi ile  kullanılmaktadır . Kelimelerin yer aldığı tabloda, hırıltılı –h- ‘nin kullanıldığı yerler belirtilmiştir.

Kaymakam-Gaymaham, ibibik-ibubuh,  örneklerinde olduğu gibi. Bu örneklerde çok sık görülen k-g değişmesi ile ibubuh’ta büyük ve küçük ünlü uyumlarının bozulması da dikkat çekmektedir.

Türkçe’nin önemli kurallarından küçük ünlü uyumu kuralına göre, “o ve ö” ünlüleri sadece ilk hecede bulunur, sonraki hecelerde bulunmaz. “Horoz” kelimesi bu kural uyarınca “horaz” veya “horuz” şekline dönüşerek küçük ünlü uyumu kuralına uygun haline gelmiş olur.

Aynı gerekçeyle “doktor” kelimesi de “dohtur” veya “tohdur” halinde söylenir.

Yukarıda da belirtiliği üzere, köyümüzün ağız özelliklerinin, yeni nesle aktarılması, özellikle köyden ayrılmış köylülerimize aktarılması, kültürümüzün bilinmesi açısından yarar taşımaktadır. Bu çalışmada köy ağzındaki kelimeler derlenmeye çalışılmış; yapılan derleme, Türk Dil Bilgisi bakımından kısmî  değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Köylülerimiz tarafından, bu çalışmaya yönelik katkılar, tenkitler vs. e-posta adresime iletildiğinde değerlendirilecektir.

Mustafa DEMİR

Eğitim Uzmanı (Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni)

mustafademir50@hotmail.com

Tel:  0535-3745023